Kamienne, czyli bardzo trwałe, cementowo-wapienne dekoracje fasad budynków w Nowej Kachowce powstały w latach 50. XX wieku. Teraz unikatowe kamienne hafty są zagrożone - miejsce znalazło się pod rosyjską okupacją. 

Od dziś na dziedzińcu siedziby Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków (Nowy Świat 18/20) można oglądać wystawę planszową prezentującą zabytkową ukraińską ornamentyką. Podczas wydarzenia specjaliści z Ukrainy opowiedzieli o powstawaniu elewacyjnych dekoracji.

- Dla nas szczególne istotne jest to, że ta wystawa o architekturze i dziedzictwie w obliczu wojny jest elementem naszego większego programu - Domu Odbudowy Ukrainy. To inicjatywa prezydenta Warszawy oraz Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki oraz Stowarzyszenia Architektów Polskich, która skupia się na tym, jak zabezpieczyć i chronić dziedzictwo Ukrainy – powiedział stołeczny konserwator zabytków Michał Krasucki.

Trochę historii

Nową Kachowkę w obwodzie Chersońskim założono w latach 50. XX wieku. Jej powstanie było ściśle związane z budową elektrowni wodnej na Dnieprze. Miasto zapełniły monotonne i powtarzalne radzieckie budynki. Hryhorii Dowżenko, który w latach 20. uczył się w Instytucie Sztuki w Odessie, postanowił je ozdobić motywami ukraińskimi. Jego wybór padł na haft kozacki. Dekoracje powstawały z zaprawy wapienno-cementowej bardzo odpornej na czynniki atmosferyczne. Łącznie kamienny haft ozdobił 180 domów. Nie przypadł jednak do gustu władzom radzieckim. W drugiej połowie lat 50. zakazano jej stosowania a dekoracje, choć ich nie zniszczono, z czasem zamalowywano lub tynkowano.

Powrót do dziedzictwa

Od 2011 roku Nowokachowske Towarzystwo Ochrony Dziedzictwa Kulturowego dba o dziedzictwo miasta, badając je, dokumentując, promując, zachowując i przywracając. Od 2017 roku, dzięki staraniom wolontariuszy, członkowie towarzystwa odrestaurowali ozdobne panele na dziewięciu budynkach. Wraz z usunięciem wtórnych warstw na domach pojawiły się kiście winogron, słoneczniki, kłosy, figury zwierząt, owadów. Okazało się, że ozdoby nie powtarzały się i miały tematyczne powiązania z mieszkańcami danego domu lub profilem instytucji, która znajdowała się w dekorowanym budynku.

Termin „kamienne hafty" pojawił się w 2015 roku, podczas dyskusji członków organizacji nad projektem restauracji zabytku. Okazał się zrozumiały zarówno dla architektów, jak i turystów. Zdobył też sympatię miejscowych, bo panele z geometrycznymi zdobieniami nawiązują stylistyką do tradycyjnej wyszywanki ukraińskiej.

Zagrożone przez rosyjską okupację

Nowa Kachowka, leżąca na wschodnim brzegu rzeki Dniepr, od pierwszego dnia wojny znajduje się pod rosyjską okupacją. Ukraińscy konserwatorzy i społecznicy nie wiedzą, w jakim stanie są dekoracje na budynkach. Prawdopodobieństwo ich zniszczenia jest bardzo wysokie. Ich dewastacja może być celowa lub być wynikiem ostrzału. Istnieje jeszcze jedno zagrożenie – wysadzenie przez Rosjan elektrowni na Dnieprze i zalanie miasta.

fot. um warszawa