Jak wynika z pieszego audytu przeprowadzonego w Warszawie przez seniorów, we współpracy z organizacją Clean Cities i fundacjami „Na Miejscu” i „Zaczyn” infrastruktura piesza stolicy pozostawia wiele do życzenia. Czy to już najwyższy czas by powołać warszawskiego Rzecznika Praw Pieszych? O tym porozmawialiśmy z Niną Józefiną Bąk, dyrektorką Clean Cities Campaign w Polsce.

Jak według Pani są traktowani piesi w przestrzeni miejskiej stolicy?

W Warszawie piesi to najliczniejsza grupa uczestników ruchu - aż 67% mieszkańców deklaruje, że chodzi pieszo codziennie. Mimo to w polityce transportowej traktowani są nieco „po macoszemu”. Wciąż zdarza się, że ich potrzeby są drugorzędne wobec ruchu samochodowego - widać to choćby po zbyt krótkich cyklach świateł, chodnikach zastawionych samochodami, nieintuicyjnych przejściach tymczasowych podczas remontów.
Na szczęście w ostatnich latach widać poprawę: powstają nowe przejścia, zwężane są niektóre ulice, uspokajany jest ruch, a temat bezpieczeństwa pieszych jest coraz częściej obecny w debacie publicznej. Warto zwrócić uwagę, że zmiany najszybciej pojawiają się na ciągach ulic, które należą do jednostek mniejszych. Dużo gorzej jest na ulicach (i chodnikach), które należą do dzielnic. Uważam, że wciąż brakuje koordynacji działań i urzędu, który dbałaby o pieszych systemowo - i stanął na straży praw pieszych.

Jakie rozwiązania poprawiające poruszanie się pieszym w Warszawie powinny zostać wprowadzone „na już”?

Proponujemy powołanie Komisarza ds. pieszych lub Rzecznika Praw Pieszych, czyli stanowiska, które koordynowałaby działania różnych jednostek miejskich, które zajmują się infrastrukturą pieszą. Takie stanowisko zaproponowaliśmy w naszym raporcie „7 pomysłów na Warszawski Transport Przyszłości” wraz z innymi rozwiązaniami.

Kolejną rzeczą, którą zdecydowanie potrzebujemy poprawić to wygoda dojścia na przystanek i szybkość przesiadek. Jest to kluczowe dla wszystkich, a szczególnie dla seniorów oraz osób z utrudnioną możliwością poruszania się. Czym dłuższa odległość między środkami transportu, tym bardziej uciążliwa jest przesiadka. A seniorzy potrzebują 2 razy więcej czasu na pokonanie danego dystansu. Zastąpienie tradycyjnych schodów windą lub schodami ruchomymi może zmniejszyć uciążliwość przesiadki o 21%. Dlatego zmiany, planowanie i projektowanie przesiadek w sposób dostępny, z pieszymi w centrum jest tak istotny.

Trzeci priorytet to bezpieczeństwo wokół szkół – czyli rozwój programu szkolnych ulic „Droga na szóstkę”, który ogranicza ruch aut przed szkołami w godzinach rozpoczęcia i zakończenia zajęć przez dzieci. Mimo tego, że zdecydowana mniejszość dzieci dociera do szkoły samochodem, to wciąż auta dominują w przestrzeni wokół szkół.

Dla nas nowoczesne miasto, to miasto zaprojektowane z empatią. Miasto przyjazne do przemieszczania się zarówno dla najmłodszych, jak i najstarszych. Dlatego też razem z Fundacją Na Miejscu i Fundacją Zaczyn zrobiliśmy audyt pieszy z warszawskimi seniorami “Nowolipie okiem starszych”, aby pokazać, jak co trzeci Warszawiak doświadcza miasto. W badaniach warszawskich seniorów 56% osób zadeklarowało, że chciałoby więcej wychodzić z domu. Nawet drobne elementy infrastruktury miejskiej mogą decydować o tym, czy mieszkańcy – zwłaszcza seniorzy – wybiorą aktywność i transport publiczny, czy pozostaną w domu.

Zbyt krótki czas zielonego światła, strome schody, brak oświetlenia czy oznakowania - to problemy, na które wskazali seniorzy podczas naszego audytu.Wraz ze starzeniem się społeczeństwa powinniśmy zwrócić szczególną uwagę, aby dać możliwość do aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym.

Czy temat, który Państwo promują, nie jest tak naprawdę w zakresie kompetencji Zarządu Dróg Miejskich, a jest to z jakiegoś powodu niedopilnowane?

Rzeczywiście, wiele zadań związanych z ruchem pieszym formalnie leży po stronie ZDM, ale także Biura Architektury, ZTM. Kluczowy problem to brak spójności i koordynacji między różnymi jednostkami miejskimi. Od 2017 istnieją Standardy Projektowe i Wykonawcze Infrastruktury Ruchu Pieszych, gdzie zawarte są kwestie kluczowe dla ruchu pieszego.

Oczywiście, że od 2017 roku sytuacja się poprawiła, ale widzimy o ile mogłoby być lepiej, gdyby był urząd, który nie tylko widzi problemy, ale też proaktywnie pilnuje wdrożenia rozwiązań i monitoruje efekty.

Także od 2019 mamy przygotowane przez ZTM standardy tworzenia węzłów przesiadkowych. Wiemy natomiast, że bez konsekwencji mogą być pomijane przy projektowaniu przesiadek.

Dlatego właśnie postulujemy wprowadzenie funkcji Komisarza/rzecznika ds. pieszych – zespołu, który spinałby ten system i miał realny mandat do oceny projektów pod kątem potrzeb pieszych. To nie jest zarzut wobec żadnej konkretnej jednostki, tylko propozycja, jak wzmocnić miejską politykę pieszą, a może i nawet krajową politykę pieszą.

Czy według Pani ZDM nie otrzymuje od mieszkańców zgłoszeń dotyczących problemów pieszych?

Jak najbardziej otrzymuje. Mieszkańcy bardzo często zgłaszają uwagi na warszawski numer 19115. Problemy na chodnikach to drugi najczęściej zgłaszany problem w mieście. W 2024 roku na ten numer zgłoszono ponad 95 tys. problemów utrudniających chodzenie, dotyczących blokowania ruchu pieszego przez parkujące auta (aż 75 tys. zgłoszeń) czy uszkodzonych chodników (20 tys. zgłoszeń).

W ogóle nie patrzę na to, co się dzieje w polityce transportowej przez pryzmat jednego biura, bo to zawęża obraz. Problem w tym, że wiele z tych zgłoszeń dotyczy rzeczy, które wymagają współpracy kilku biur, a często po prostu decyzji kierunkowej/politycznej Prezydenta. Weźmy np. parkowanie na chodnikach. To legalne i to nielegalne. Uważam, że tak jak w Paryżu powinniśmy odchodzić od wyznaczania miejsc parkingowych na chodnikach, a pobocza zamieniać na zielone. To oznacza likwidację części miejsc parkingowych. Decyzja o tym jest trudna, polityczna, uderza we właścicieli aut, a przypomnijmy są wyliczenia, które mówią, że mamy w stolicy zarejestrowanych ponad 900 aut na 1000 mieszkańców, dlatego takie zmiany muszą iść w parze z innymi politykami (zachęcającymi do pozostawienia auta pod domem blokiem, czy pozbycia się drugiego samochodu etc). Dodam, że referendum w Paryżu, w którym paryżanie poparli zazielenienie 500 ulic oznaczała likwidację 10.000 miejsc parkingowych (choć oczywiście nie było to tak promowane).
Drugi przypadek, czyli nielegalnie zaparkowanych pojazdów. Polskie przepisy dotyczące holowania pojazdu naprawdę ograniczają możliwości Straży Miejskiej - a holowanie, to najskuteczniejszy sposób, aby zniechęcić do łamania prawa. Tylko że auto można odholować (poza oczywistym przypadkiem zastawienia bramy, stania na niebieskiej kopercie), tylko gdy zagraża bezpieczeństwu i utrudnia ruch. No więc, pozostawia to dużą niepewność interpretacji. Czy auto, które zaparkowało chodniku tuż za przejściem dla pieszych ograniczając widoczność - stanowi zagrożenie czy nie? Żeby uniknąć sądów często strażnicy miejscy nie reagują. Ale gdyby Prezydent w jasny sposób powiedział: nie bójcie się sądów, holujcie, priorytetem jest zapewnienie bezpieczeństwa pieszym - myślę że sporo mogłoby się zmienić. No i oczywiście należy zmienić zapis dotyczący tego kiedy można odholować samochód.

Czy rozmawialiście już Państwo z przedstawicielami ratusza na temat realnego wprowadzenia w życie stanowiska Rzecznika Praw Pieszych?

Tak. Rozmawialiśmy z Sekretarzem Miasta Maciejem Fijałkowskim, przedstawicielami ZDM i BAIPPu. Odniosłam wrażenie, że sekretarz był zainteresowany. Zastanawiał się jak nie zrobić bezzębnego urzędu, tylko taki, który przyniesie efekty. Sekretarz stwierdził, że rzeczywiście piesi są mniej zadbani od innych uczestników ruchu.

fot. Katarzyna Kalinowska Clean Cities Campaign w Polsce