Słońce to źródło życia, ale może też stać się groźnym przeciwnikiem dla naszej skóry. Jak cieszyć się promieniami słonecznymi bez ryzyka? Dr n. med. Agnieszka Pszonak, dermatolog, wenerolog, lekarz wykonujący zabiegi medycyny estetycznej z Centrum Dermatologicznego FEBUMED wyjaśnia najczęstsze błędy podczas opalania i podpowiada, jak skutecznie chronić się przed czerniakiem. Czy krem z filtrem wystarczy, a może warto wdrożyć dodatkowe środki ostrożności? Sprawdź, jak zadbać o zdrowie skóry latem.

Jakie błędy popełniamy najczęściej podczas opalania?

Po pierwsze jest to nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, szczególnie w godzinach największego nasłonecznienia, czyli pomiędzy 10:00 a 14:00. W tym czasie promieniowanie ultrafioletowe osiąga najwyższe natężenie i ma najsilniejsze działanie uszkadzające skórę. Może to prowadzić do oparzeń słonecznych, uszkodzenia DNA komórek skóry, a w dłuższej perspektywie – do przyspieszonego starzenia się skóry oraz zwiększenia ryzyka rozwoju nowotworów skóry, w tym czerniaka.

Często zapominamy także o stosowaniu kremów z filtrem UV – nakładamy je zbyt rzadko, nie odnawiamy aplikacji, lub sięgamy po preparaty o zbyt niskim faktorze ochronnym. Do tego dochodzi również brak odpowiedniego nawodnienia organizmu, co może potęgować skutki przegrzania i wpływać negatywnie na kondycję skóry.

Podczas opalania szczególnie ważna jest też ochrona głowy, ponieważ nadmierna ekspozycja na słońce może prowadzić do udaru słonecznego oraz rozwoju zmian skórnych na owłosionej skórze głowy, które często bywają trudne do zauważenia.

Uwaga - należy całkowicie zrezygnować z opalania się w solarium. Choć dla wielu może się to wydawać szybkim sposobem na uzyskanie opalenizny, niestety niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Stwierdzono że osoby korzystające z łóżek opalających są o wiele bardziej narażone na rozwój czerniaka niż osoby, które nigdy z nich nie korzystały. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaklasyfikowała solarium jako czynnik rakotwórczy klasy 1, co oznacza, że znajduje się ono w tej samej kategorii co tytoń i azbest.

Czy istnieje coś takiego jak bezpieczna dawka promieniowania słonecznego?

Nie da się jednoznacznie wskazać jednej, uniwersalnej "bezpiecznej" dawki promieniowania słonecznego – wszystko zależy od wielu czynników. Ogromne znaczenie ma fototyp skóry – osoby o jasnej karnacji (fototyp I i II) są znacznie bardziej podatne na oparzenia. Istotne są także: pora dnia, długość ekspozycji, pora roku, a nawet miejsce, w którym przebywamy – geograficzne położenie również wpływa na intensywność promieniowania UV. Dlatego zasada jest prosta: korzystajmy ze słońca z umiarem i zawsze z odpowiednią ochroną.

Jak najlepiej chronić skórę przed szkodliwym promieniowaniem UV?

Ochrona skóry przed słońcem to absolutna podstawa profilaktyki zdrowotnej. Przede wszystkim należy stosować kremy z filtrem przeciwsłonecznym – najlepiej nakładać je około 15–30 minut przed wyjściem z domu lub przed ekspozycją na słońce. Kluczowa jest też regularność – krem powinien być aplikowany co kilka godzin, a także po każdej kąpieli, użyciu ręcznika lub spoceniu się.

Należy unikać bezpośredniego nasłonecznienia w godzinach 10:00–14:00. Warto również osłaniać skórę lekką, przewiewną odzieżą – szczególnie miejsca najbardziej narażone na działanie słońca, jak ramiona. Twarz, szyję, kark i dekolt dobrze zabezpieczą kapelusze z szerokim rondem lub czapki z daszkiem.

Jakie zmiany skórne powinny wzbudzić nasz niepokój?

Niepokój powinny wzbudzić zmiany skórne, które pojawiły się po raz pierwszy (de novo) lub takie, które ulegają zmianie – szczególnie jeśli wcześniej były obecne jako znamiona barwnikowe. Alarmujące są objawy takie jak: świąd, zaczerwienienie, owrzodzenie, krwawienie.

Pomocny może być system ABCDE, który służy do oceny znamion:

• A – Asymetria: zmiana jest nieregularna, niesymetryczna względem osi.

• B – Brzegi: nierówne, postrzępione kontury.

• C – Kolor: niejednolity, zawierający różne odcienie brązu, czerni, a czasem nawet szarości. Z nierównomiernym rozkładem barwnika oraz często z jego punktowymi skupiskami

• D – Średnica: większa niż 5 mm lub widoczna zmiana rozmiaru.

• E – Ewolucja: zmiana rośnie, uwypukla się, zmienia się jej struktura.

Choć system ten nie pozwala wykryć wszystkich przypadków, szczególnie tych mniej typowych, jest ważnym narzędziem edukacyjnym, które może skłonić do szybkiej konsultacji lekarskiej.

Czy każdy pieprzyk może przekształcić się w czerniaka?

Zmiany "atypowe" tzn. o nieregularnym kształcie, brzegach, nierównomiernym rozkładzie barwy, rosnące czy zmieniające kolor mają większe ryzyko transformacji nowotworowej, dlatego tak ważne są regularne wizyty u specjalisty oraz obserwacja skóry. Czerniak to nowotwór który powstaje głównie w obrębie znamion barwnikowych. Wiemy jednak że część czerniaków może rozwijać się zmian zmian które wystąpiły po raz pierwszy (de novo).

W ponad 90% przypadków czerniaki rozwijają się w skórze. Jednak melanocyty występują również poza nią (w nabłonkach śluzówki dróg oddechowych, pokarmowych i moczowo-płciowych, błonie naczyniowej oka, oponach mózgowych), co może prowadzić do powstania zmian pierwotnych również w tych lokalizacjach.

Jak skutecznie chronić znamiona przed słońcem?

Najlepszą ochroną jest stosowanie kremów z filtrem UV – i to na wszystkie odkryte części ciała, nie wybiórczo. Należy je aplikować 15–30 minut przed ekspozycją, a następnie powtarzać co 4-6 godzin oraz każdorazowo po kąpieli, użyciu ręcznika lub spoceniu się. Unikajmy słońca w godzinach szczytowego promieniowania, a co najważniejsze – obserwujmy znamiona i regularnie kontrolujmy ich stan u lekarza. Wczesne wykrycie nowotworu skóry znacznie zwiększa szansę na pełne wyleczenie.

Czy stosowanie kremu z filtrem wystarczy, czy warto wdrożyć dodatkowe środki ostrożności?

Krem z filtrem to absolutna podstawa, ale pełna ochrona wymaga dodatkowych działań. Warto łączyć różne metody: nosić lekką, zakrywającą odzież, unikać słońca w najgorętszych porach dnia oraz osłaniać głowę – kapelusze z szerokim rondem czy czapki z daszkiem dobrze zabezpieczają twarz, szyję, dekolt i kark. Takie kompleksowe podejście znacząco zmniejsza ryzyko uszkodzenia skóry czy wystąpienia nowotworu skóry.

Kto jest najbardziej narażony na czerniaka?

Czerniak najczęściej dotyka osób z podwyższonym ryzykiem, do których zaliczają się:

• osoby z czerniakiem w rodzinie (np. zespół znamion atypowych – FAMS),

• osoby często narażone na promieniowanie UV, szczególnie z oparzeniami słonecznymi w dzieciństwie,

• użytkownicy solarium,

• osoby o jasnej karnacji, z rudymi lub blond włosami, piegami, jasnymi oczami,

• osoby z dużą liczbą znamion barwnikowych lub znamionami wrodzonymi,

• osoby, które wcześniej chorowały na czerniaka – ich ryzyko ponownego zachorowania wzrasta nawet o 10–25%.
   

Jak często powinno się wykonywać kontrolne badania skóry?

Zaleca się, aby badanie skóry czyli dermatoskopię przeprowadzać przynajmniej raz w roku – oczywiście, jeśli nie pojawiły się nowe zmiany i nie występują czynniki ryzyka. W przypadku osób z predyspozycjami (np. genetycznymi, wcześniejszymi nowotworami, dużą liczbą znamion), kontrole mogą być potrzebne nawet co 3–6 miesięcy. Kluczowe jest indywidualne podejście – lekarz dermatolog pomoże ustalić odpowiednią częstotliwość wizyt dla każdego pacjenta.

Dermatoskopia to nieinwazyjne badanie diagnostyczne skóry, które pozwala na szczegółową ocenę zmian barwnikowych oraz innych struktur skórnych niewidocznych gołym okiem. Przeprowadza się je za pomocą specjalnego urządzenia – dermatoskopu - lupy z wbudowanym źródłem światła. Podczas badania lekarz przykłada dermatoskop bezpośrednio do skóry i ocenia zmianę w dużym powiększeniu. W niektórych placówkach medycznych dostępne jest badanie za pomocą wideodermatoskopu - to urządzenie pozwala na cyfrową rejestrację i analizę zmian skórnych w dużym powiększeniu. Pozwala porównywać zmiany w czasie, ponieważ obrazy są zapisywane i mogą być analizowane przy kolejnych wizytach.

Badanie znamion skórnych trwa zwykle kilkanaście minut, jest bezbolesne i bezpieczne. Warto się badać - regularna kontrola to najlepsza inwestycja w zdrowie.

fot. Freepik